Dù ở bất cứ đâu thì tự do cũng phải dựa trên khuôn phép của luật pháp và chuẩn mực xã hội. Có những lĩnh vực như âm nhạc, báo chí, văn học… nơi ranh giới giữa câu khách và nghệ thuật rất mong manh thì càng cần phải có những sự ràng buộc tương ứng. Trong điện ảnh, sự ràng buộc đó là kiểm duyệt phim.
Trong bài viết này, TopTenHazy mời các bạn cùng tìm hiểu một vấn đề thú vị: kiểm duyệt anime Nhật Bản. Anime cũng có nhiều chi tiết gây tranh cãi liên quan đến tình dục, bạo lực, tôn giáo, chính trị... Vì vậy việc kiểm duyệt là cần thiết, vừa góp phần xã hội hóa đời sống anime một cách tự do, nhưng vẫn giữ được các giá trị văn hóa đẹp đẽ. Vậy những phương pháp nào người ta thường dùng để vượt qua cửa ải này?15. Thay đổi nội dung
14. Bôi đen
Có thể nói đây là hình thức censorship mất thẩm mĩ và dễ khiến người ta phát cáu nhất. Cách này thường được dùng đối với những anime bạo lực cao như Blood C, Tokyo Ghoul, Berserk, Deadman wonderland… Khi đó người ta không thể kham nổi lượng máu me hay các cảnh giết chóc nên cách nhanh nhất là bôi đen cho lành. Dấu hiệu nhận biết là nó sẽ cho bạn cảm giác như đang bịt mắt xem phim, hơn một nửa màn hình bị che khuất bằng một vệt lớn màu đen (đỏ, trắng…) hoặc được bôi xóa hết sức cẩu thả. Người xem gần như không biết được điều gì đang diễn ra. Tiêu biểu như Terra Formars sau khi bị la ó dữ dội vì trình độ cen "bá đạo" của mình đã có được một loạt meme để đời. Đây quả là một cách hay để nhà sản xuất khẳng định sự lười biếng của mình.
13. Làm mờ
Mục đích là làm một phần hình ảnh bị nhòe, mờ, không nhìn rõ được. Hình thức này phải dùng Photoshop, chứng tỏ nhà sản xuất đỡ lười và biết thông cảm với khán giả hơn, chỉ cen những chỗ cần thiết chứ không "một tay che cả bầu trời" như bôi đen thần chưởng. Cách làm mờ chúng ta thường thấy nhất là Mosaic, giống như việc che mặt phạm nhân trên Tv vậy. Vấn đề là nó gợi những thứ rất "đen tối". Những hình ảnh như Lelouch bị đâm trong Code Geass hay Shinichi bị ép uống thuốc teo nhỏ trong Detective Conan khi được làm mờ lại dễ khiến người ta hiểu nhầm nặng hơn. Đã cen không được lại còn làm tình hình tệ đi, đây chính là một trong những cách che thất bại nhất.
12. Thời tiết nhân tạo
Ánh sáng thần thánh, bóng tối huyền bí, hơi nước mờ ảo, rồi mây, sương khói, gió bão… đó là những kẻ thù không đội trời chung của các fan anime mà chúng ta tạm gọi là thời tiết nhân tạo. Không ở đâu có nắng trong nhà, tối ngoài đường, nước trong khi không thành nước đục, đẹp trời tự dưng lắm hơi sương như anime. Các con dân rất căm thù cái kiểu thời tiết trái nắng trở trời này vì nó vô duyên hết cỡ, luôn nắng rất đúng lúc sai chỗ, vừa chiếm nhiều diện tích lại còn bị lạm dụng nhiều nhất. Có khi còn che rất vụng như cảnh Jotaro đang hút thuốc, cen kiểu gì còn tốt bụng trừ lại đám khói với cái bóng điếu thuốc. Gặp phải trường hợp này thì anh em đành phải ngậm ngùi đổ lỗi cho trời không có mắt, thời tiết thất thường.
11. Cắt cảnh
Trong anime có một vài cảnh fanservice hay bạo lực quá đà mà không có ảnh hưởng lớn đến nội dung thì người ta hoàn toàn có thể cắt bỏ. Điển hình là cảnh Kallen (Code Geass) bị tấn công bất ngờ và để lộ ngực thì bản Tv series đã giảm tải phần này. Hay như Kill la Kill để lên sóng Toonami cũng phải tỉa tót khá nhiều, chủ yếu là những phân đoạn liên quan đến việc Satsuki bị mẹ lạm dụng, hoặc cảnh chiến đấu "mát mẻ" của Ryuko. Tuy nhiên cũng có những anime hạng nặng đã buộc phải cắt bỏ tới hàng tiếng đồng hồ, đến mức sau khi kiểm duyệt tơi bời hoa lá xong không khác gì phim thiếu nhi cho trẻ 3 tuổi. Đôi khi các nhà kiểm duyệt cũng không nên làm khó mình mà hãy nhường lại màn ảnh cho anime phô diễn sự sáng tạo, gai góc của nó.
10. Phi tang
Ăn không được thì đạp đổ, che không được thì coi như chưa từng tồn tại. "Thủ phạm" lừng danh nhất trong trường hợp này là kênh 4Kids của Mỹ. Họ xóa nhiều chi tiết được cho là không phù hợp với trẻ em như thuốc lá, rượu bia, vũ khí, máu, hình xăm… Nhờ có phương pháp này, Zabuza (Naruto) đã trở thành diễn viên xiếc, còn Ace (One Piece) có khả năng tàng hình. Xét cho cùng thì cách cen này cũng khá công phu, nhưng có khi được dùng vô tội vạ đến nực cười. Nhiều chi tiết có ý nghĩa quan trọng để xây dựng nhân vật hoặc cốt truyện lại phải đắng lòng chịu cảnh xóa bỏ không thương tiếc. Đơn cử như Crocodile mất đi tẩu thuốc nhìn như một ông anh hiền lành, hay Luffy không chảy máu thì lấy gì đánh bại Crocodile?
9. Thay đổi màu sắc
Lâu lâu chúng ta lại nghe thấy tiếng kêu ai oán của các con dân khi các vết máu trong anime đã biến thành cà phê, mật ong, ô long, coca hay các dung dịch chưa rõ. Thay đổi màu sắc là một cách mà nhà kiểm duyệt dùng để giảm tính chất bạo lực, máu me trong các cảnh phim. Người xem sẽ dễ chấp nhận hơn nếu màu sắc được thay gần với màu đỏ nhất, nhưng không ít trường hợp khá buồn cười như Naruto dùng màu vàng, Hokuto no Ken là màu trắng. Đặc biệt đối với những anime lấy gore làm yếu tố chính thì đây không khác gì một hình thức khai tử, bao nhiêu cái hay cái rùng rợn bay biến đi hết. Maizono (Danganronpa) như thể bị xịt siro lên người, còn Makoto (School days) như vừa té một vũng nước. Thi thoảng người ta còn biến các nhân vật da màu thành da trắng, rượu thành nước lọc…
8. Vẽ lại
Vẽ lại hay còn gọi là chế là một trong những cách cen huy động chất xám và kì công nhất. Nhiều khi chúng ta cũng phải gật gù trước sự đầu tư và thông minh của nhà đài khi biến hóa các cảnh phim một cách tế nhị, sáng tạo. Ví dụ như thêm nước vào bồn tắm cho Son Goku (Dragon ball) tiện thể che khỏi lộ thiên, hay tặng Sailor Moon (Sailor moon) bộ váy hợp mốt để biến hình đỡ xấu hổ. Song việc chế cũng cần có giới hạn không để sai lệch tính cách nhân vật và nội dung phim. Không có lí do gì một gia đình người Nhật điển hình lại phải ăn cơm bằng dĩa như trong Doraemon. Hay trường hợp "ối làng nước ơi" khác khi photoshop các cảnh hút thuốc trong One Piece, anh chàng Sanji sành điệu của chúng ta bỗng trở thành một ông anh lớn xác nghiện kẹo mút.
7. Phóng to, dịch chuyển khung hình
Ít dùng hơn cả nhưng đây là một cách tương đối hay để che mà không bị dân tình ném đá. Theo phương pháp này thì người ta sẽ phóng to hoặc di chuyển hình ảnh sao cho phần khán giả muốn thấy nhất sẽ bị biến mất khỏi màn hình. So với các hình thức khác thấy rành rành rồi còn bị che rất chi là ức chế, thì việc phóng to dễ được chấp nhận hơn vì ngay từ đầu chúng ta chả tia được gì, nói thẳng ra là đỡ thèm. Đôi khi người ta còn không biết là hình ảnh đã bị cen. Mặc dù diện tích che khá nhiều nhưng khán giả vẫn có thể lờ mờ đoán ra nhờ âm thanh hoặc biểu cảm nhân vật. Đây cũng là một cơ hội giúp người xem phát huy được trí tưởng tượng của mình bay cao bay xa.
6. Chèn hình ảnh hài hước
Khi bạn đang xem Air Gear, cứ đến đoạn ba chấm lại có một con quạ hằm hằm xông ra kiểu "Coi trừng nha" thì đó là một cách che thuộc trường hợp này. Người ta sẽ cen những chỗ nhạy cảm bằng hình ảnh dễ thương hoặc buồn cười nên khán giả ít khi cảm thấy khó chịu. Đó có thể là hình động vật hoặc chibi nhân vật, nhưng điều thú vị là chúng có biểu cảm rất hợp ngữ cảnh. Đơn cử như trong Onisuki là hình một con mèo đang cay cú hộ khán giả "Sao lại che?", hay cảnh nôn mửa của Bossun trong Sket dance được thay bằng một chibi nháy mắt Tee-hee. Đẳng cấp hơn là Sayonara Zetsubou Sensei với khuôn mặt đủ thể loại biểu cảm của ông trợ lí manga, cảm giác rất là thốn. Hạn chế là cách này chỉ dùng được với anime hài hoặc có nội dung không nghiêm trọng.
5. Cảnh báo
Tương tự như chèn hình ảnh hài hước nhưng lần này đó không còn là con vật hay chi bi, mà hiện luôn dòng chữ cảnh báo. Người ta còn gọi cách này là che rành rành vì nhà sản xuất không hề giấu diếm ý định censorship. Họ rất trung thực với khán giả của mình, không vòng vo tam quốc chế cái này cái kia hay dùng mồi nhử trêu ngươi như ánh sáng, hơi nước… Không những thế, những dòng cảnh báo này rất buồn cười, đánh thẳng vào tâm lí "đen tối" của người xem. Có thể là Can't show (Không thể chiếu), Keep out (Tránh ra), Lock (Khóa), Secret (Bí mật quân sự)… Thậm chí trong Mirai Nikki còn troll hơn với dòng Happy!!? (Vui không?) ai mà vui nổi. Bạn có thể tưởng tượng ra bộ mặt khoái trá của nhà sản xuất khi nghĩ ra phương thức này.
4. Bỏ qua chi tiết nhạy cảm
Một biện pháp để vượt qua vòng kiểm duyệt của nhà đài của nhiều anime ecchi hiện nay đó là bỏ qua các bộ phận cơ thể nhạy cảm. Nếu là nam thì nhân vật sẽ không được vẽ rõ ràng bộ phận sinh dục, còn nếu là nữ thì ngực sẽ không có núm. Bằng cách này thì nhân vật có thể thoải mái "lộ thiên" nhưng cơ thể không được đầy đủ điện nước, eo thon đẹp đẽ. Người cứ thẳng đuồn đuột trên xuống không rõ đồi núi thung lũng đâu nữa. Cách che này được dùng nhiều nhất là đối với các anime nghiêm túc, không có ý định fanservice mà chỉ dùng khỏa thân như một yếu tố cần thiết cho cốt truyện. Cũng có khi đó là những màn biến hình hoặc thay đồ cho nhân vật. Có thể nói là phương pháp này khá trong sáng và khán giả không có lí do gì để phản đối.
3. Che tự nhiên
Không dùng các biện pháp kỹ thuật cao xa bên ngoài tác động vào mà chính bản thân nhân vật tự động che, đó là hình thức che tự nhiên. Thường thấy nhất là các nhân vật nữ che cơ thể của mình bằng tay, có khi là khăn tắm, xà bông, hoặc sáng tạo hơn nữa thì Sinbad (Magi) che bằng lá. Đặc biệt là đối với các em gái tóc dài thì mái tóc này tỏ ra hữu ích hơn cả của Rapunzel. Nó rất khôn ngoan hiểu ý chủ, cho dù gió bão đến đâu, tóc bay tá lả nhưng tuyệt đối không bay ra ngoài chỗ cần che. Hình thức này cho ta cảm giác khá tự nhiên vì những người làm phim thường đã có chủ ý cen từ trước, chứ không phải "thả rông" rồi mới che lấp liếm. Gặp phải trường hợp này thì các con chiên ngoan đạo đành phải ngậm ngùi giả vờ tưởng tượng để an ủi bản thân vậy.
2. Thiên thời địa lợi
Biết lợi dụng hoàn cảnh để không làm mất đi tính tự nhiên, đây là hình thức che khéo léo và đáng được hoan nghênh nhất. Theo cách này thì bất cứ sự vật, hiện tượng gì xung quanh nhân vật đều có thể trở thành kẻ thù của chúng ta. Khi một em gái ngã thì có tờ báo "tình cờ" từ đâu bay đến che khuất "kì quan", khi một anh chàng đang ung dung tắm táp thì con vịt nhựa "tình cờ" trôi tới đúng chỗ hiểm. Nhân vật sẽ không bao giờ đứng lệch một milimet. Người ta có thể nghĩ ra đủ cách để làm mọi thứ trông tự nhiên, "tình cờ" nhất có thể chứ không phải sắp đặt. Vì vậy hình thức cen này hợp ngữ cảnh đến nỗi khó nhận ra, lại vừa nửa kín nửa hở không gây khó chịu. Tóm lại là nếu người ta đã không muốn cho bạn nhìn thì cố mấy cũng không được xơ múi gì đâu.
1. Che sáng tạo
Đã che lại còn được khen, đó là trường hợp của những anime sử dụng phương pháp censorship một cách hết sức sáng tạo và hiệu quả. Nhà sản xuất lựa chọn cách che phụ thuộc vào thể loại, nội dung hay hình thức phim nên nó thường khá độc đáo. Có thể kể đến như Samurai Girls, một anime có art truyền thống và lấy mực làm phông nền thì nhà đài sẽ "tiện thể" lấy các vết mực này để cen. Vì khắp anime ở đâu cũng có mực nên dù nó xuất hiện ở các cảnh fanservice thì người xem cũng thấy bình thường. Một cách che khác là trong Tokyo Ghoul, các cảnh giết chóc sẽ được đưa về dạng âm bản. Có thể không tạo được sự khốc liệt như máu thật, nhưng màu sắc âm bản gây ấn tượng rất mạnh về hiệu ứng thị giác, gây sự bất thường, khó chịu vô cùng, không thể hiệu quả hơn để miêu tả những chấn động tâm lí nặng nề trong bộ phim.
Dù sử dụng các phương thức sáng tạo kiểu gì thì một chân lí vẫn không thay đổi: The best censorship is no censorship.
Tổng hợp: Hazy Nguyen
*Mọi trích dẫn từ blog này xin vui lòng ghi rõ nguồn: http://toptenhazy.blogspot.com