Bài viết sau đây của một tác giả ẩn danh về các chi tiết biểu tượng trong Angel’s Egg trên trang Wikipedia mục Symbolism. Đáng tiếc là mục này đã bị Wikipedia xóa vì theo tiêu chuẩn NOR (no original research) của trang, họ không chấp nhận người viết tự đăng bài phân tích cá nhân lên. Tôi xin cảm ơn tác giả ấy vì đã cho tôi một góc nhìn hoàn toàn mới về Angel’s Egg.
*Bài viết chứa Spoil, những đoạn in nghiêng là mình chú thích thêm cho dễ hiểu, không phải bài gốc của tác giả. Trong bài có rất nhiều khái niệm tôn giáo, có gì sai sót mong các bạn góp ý.
Giới thiệu
Angel’s Egg, tựa tiếng Nhật Tenshi no Tamago, là một bộ phim rất kiệm lời thoại nên phần lớn ý nghĩa của nó được khắc họa thông qua các hình ảnh và biểu tượng. Do tính chất nghệ thuật siêu thực của anime, thêm nữa là các nhà làm phim không có bất kì giải thích nào xung quanh ý nghĩa bộ phim, thành ra nó mở ra rất nhiều cách lý giải và thậm chí tranh cãi khác nhau như trong bài viết dưới đây. Nhiều chi tiết biểu tượng trong Angel’s Egg có liên quan đến tôn giáo, mà cụ thể hơn là Kitô Giáo. Mamoru Oshii cũng từng đạo diễn Patlabor, Ghost in the Shell và nhiều tác phẩm khác trước đây có chủ đề và các yếu tố dính dáng đến Kitô Giáo. Ông nhận mình là người theo đạo và đã từng vào trường dòng học làm thầy tu lúc còn trẻ. Tuy nhiên, có tin đồn rằng Oshii đã bỏ đạo trước khi thực hiện anime Angel’s Egg.
Angel Egg (Tenshi no Tamago) là một bữa ăn tachiguishi điển hình ở Nhật Bản, một phong tục vừa đứng vừa ăn mà Oshii rất thích và từng đưa vào live action đầu tay Akai Megane, sau đó phát triển thành chủ đề chính trong phim hoạt hình Tachiguishi-Retsuden do ông đạo diễn năm 2006.
Tuy nhiên, trong anime Angel’s Egg thì Oshii đã sử dụng hình ảnh quả trứng để phỏng theo dụ ngôn Người gieo giống, cũng như nhiều lời truyền đạo khác của Chúa Giêsu.
Quả trứng
Cách hiểu thứ nhất: Quả trứng tượng trưng cho sự thuần khiết của cô gái, thứ cô hết lòng bảo vệ và gìn giữ nhưng cuối cùng lại bị lấy cắp.
Cách hiểu thứ hai: Một cách giải thích khác là quả trứng tượng trưng cho “hạt giống tâm linh” được gieo vào lòng người qua phúc âm của Chúa Giêsu. Đó là thứ cô gái trong phim muốn bảo vệ giữa thế giới đầy tăm tối, và cuối nó cũng được “gặt hái” nhờ nhân vật người đàn ông có ngoại hình giống Chúa Giêsu, người đã đi theo cô và dần lấy được lòng tin ở cô. Cuối cùng, cô gái đạt được sự giác ngộ “trưởng thành tâm linh” trong chuyến hành trình đi tìm chân lý của Chúa, và gặt được thành quả “gấp nhiều lần những gì đã gieo” giống như trong dụ ngôn Người gieo giống. Điều này được thể hiện qua hình ảnh rất nhiều trứng tuôn trào ra từ trong miệng cô gái. Những quả trứng nhỏ tượng trưng cho một “lượng” phúc âm được gieo trồng trong tâm hồn cô mỗi khi cô thấm nhuần lời truyền dạy về Sự Cứu rỗi của Chúa. Điều này xảy ra trước khi mạch truyện diễn ra. Những quả trứng nhỏ này đã bắt đầu hình thành sinh sôi trong người cô kể từ khi người đàn ông (Chúa Giêsu) đi theo sát cánh bên cô (đoạn hai người đi qua những khung cổng sắt song song, tóc cô bé dường như dài ra và giống người trưởng thành). Và rồi sau đó các quả trứng bung nở hoàn toàn trong cảnh cô gái chạy theo chân Chúa trên “Con đường hẹp” (sách Matthew 7:13-14) ở gần cuối phim để đạt đến sự trưởng thành trong tư tưởng. Chi tiết ẩn dụ này tương ứng với gieo trồng hạt giống trong dụ ngôn của Chúa Giêsu, nhưng có lẽ Oshii thay thế bằng hình ảnh quả trứng để phù hợp với những ẩn dụ khác như chim bồ câu và con thuyền.
Quả trứng khổng lồ trên thân cây
Đến gần cuối phim, chúng ta nhìn thấy những thứ trông giống như thân cây, đang hứng các quả trứng khổng lồ chứa những con chim chưa chào đời ở bên trong. Hình ảnh này có lẽ tượng trưng cho các linh hồn đang chờ đợi biến đổi về hình dạng thực ở thế giới bên kia, nơi những người này được “lên thiên đường” và mang hình hài thiên thần (chim thường là biểu tượng của thiên thần, trứng nở thành chim ẩn dụ cho linh hồn lên thiên đường được phong thành Thánh). Cách hiểu này còn được củng cố nhờ các chi tiết ở cuối phim:
(1) Các quả trứng khổng lồ xuất hiện sau khi những quả trứng nhỏ của cô gái được sinh ra.
(2) Lúc hóa thân thành một phần của Thiên Chúa (con mắt khổng lồ) thì cô gái mang vẻ ngoài của thiên thần.
Những nhánh cây chứa quả trứng đã được báo trước trong lời thoại của nhân vật người đàn ông: “Nơi chân trời đen thẫm bỗng nhô lên một cái cây khổng lồ. Nó hấp thụ sức sống từ lòng đất và những nhánh cây vươn ra như muốn bắt lấy thứ gì đó”. Lời giải thích của người đàn ông về Cây sự sống, cùng với sự kết hợp hình ảnh cây/trứng là một biểu tượng của Kitô Giáo chính thống. Anh ta gợi ý cho chúng ta rằng cây/trứng ám chỉ giai đoạn cuối của dòng tiến hóa, đó là từ năng lượng, vật chật cho đến sau cùng là sinh vật sống. Từ thuở ban đầu muôn vật được sinh ra từ Thiên Chúa (con mắt khổng lồ giáng trần ở đầu phim), qua hàng vạn niên kỉ những tạo vật ấy lại tìm cách để quay trở về, hướng về nguồn cội của mình, để cuối cùng được “nắm lấy bàn tay hiền từ đã chăm sóc và ấp ủ chúng ta ngày nào”. Mỗi quả trứng được đặt trên đỉnh của các thân cây và chứa những con chim chưa nở, tượng trưng cho mỗi linh hồn con người được bảo tồn trên Con thuyền Noah qua Ngày Phán Xét Cuối Cùng của Chúa, sau đó lên thiên đường trở về bên Thiên Chúa trong cảnh kết phim. Nói cách khác, những quả trứng đại diện cho bước gần cuối để đạt đến cõi vĩnh hằng. Những vị Thánh đã chết (con chim đang ngủ) chờ đợi đến giây phút được Thiên Chúa cứu độ và tôn vinh trên thiên đường. Theo quan niệm của người theo đạo, đây là mục đích tối thượng cuối cùng của cuộc đời mỗi người, của cả cũ trụ và vạn vật. Trong phim, bước phong Thánh cuối cùng này thể hiện trong cảnh Thiên Chúa (con mắt khổng lồ) được vây quanh bởi những bức tượng hình các vị Thánh, trong đó có nhân vật cô gái của chúng ta.
Người đàn ông
Người đàn ông xuất hiện trong Angel’s Egg được tạo hình giống với Chúa Giêsu. Ở mở đầu phim anh ta đứng trên một bàn cờ đối diện với con mắt khổng lồ (có lẽ tượng trưng cho Thiên Chúa, nhất là Chúa Cha vì nó “gửi” người đàn ông này xuống mặt đất giống như Chúa Cha gửi Chúa Con xuống hạ giới vậy). Người đàn ông này gặp gỡ nhân vật cô gái trong một đám diễu hành, gồm các cỗ máy kì lạ có kết cấu nửa cơ giới nửa sinh học. Đây có lẽ ám chỉ đến đạo Do Thái cổ đại, được nhắc đến trong sách Matthew 11:12. Nó nói về Vương Quốc Thiên Chúa đã phát triển mạnh mẽ nhờ vào Lề Luật và các nhà tiên tri. Điều này có thể giải thích cho việc các cỗ máy có tạo hình mạnh mẽ và hùng dũng như vậy (giống như xe tăng).
Người đàn ông này mang một cây thập tự giá sau lưng và quấn mảnh vải trắng trên cả hai bàn tay, gợi đến giai thoại Chúa Giêsu chịu khổ nạn vác thập giá và bị đóng đinh hai tay trong Kinh Thánh.
Cách hiểu thứ nhất: Cách nhìn này miêu tả hình tượng của người đàn ông theo chiều hướng tiêu cực. Lúc đầu anh ta hứa hẹn sẽ bảo vệ cô, nhưng đến cuối lại cuỗm mất quả trứng mà cô hết sức nâng niu. Nếu hiểu bộ phim theo cách này thì có lẽ Angel’s Egg là nội tâm của ông Oshii khi ông mất niềm tin vào Kitô Giáo.
Cách hiểu thứ hai: Có nhiều phân tích bộ phim theo chiều hướng tích cực hơn bằng cách xem người đàn ông là người bạn đồng hành của cô gái. Anh ta bảo vệ cô khỏi thế giới tàn nhẫn, giả dối và giúp cô giác ngộ, điều mà cô gái không tự mình làm được (Anh ta giăng áo choàng che mưa cho cô nhưng bị từ chối, sau đó cô lại vô thức chui vào tìm kiếm sự bảo vệ vì sợ hãi đám lính). Như sách phúc âm Matthew 16:24 đã miêu tả, anh ta dùng cây thập giá để đập vỡ quả trứng và lí giải hành động của mình rằng: nếu như không làm vỡ nó thì mãi mãi chúng ta không bao giờ biết được những gì tiềm tàng bên trong. Bằng cách đồng hành và lấy lòng tin ở cô gái, anh ta vượt qua sự cố chấp của cô khi khư khư giấu diếm quả trứng (hạt giống phúc âm). Hành động này có lẽ ám chỉ đến “Bước đi trong Chúa” hoặc là “Sống theo thánh linh của Chúa”
Ngư dân và con cá
Cách hiểu thứ hai: Một cách giải thích khác trong trường hợp này, bóng của những con cá mờ ảo trên tường cho thấy chúng thuộc lớp Vây thùy (tên khoa học Sarcoperygii) vốn đã bị tuyệt chủng phần lớn. Vậy nên những chiếc bóng có thể hiểu là dấu vết của những sinh vật sống từng tồn tại nhưng giờ đang dần tan biến khỏi thế giới tự nhiên. Nếu dựa trên phép ẩn dụ tâm linh thì rất có thể những chiếc bóng này đại diện cho những thực thể phù du và ma quỷ. Điều này phù hợp với khái niệm Những lời dối trá của quỷ, bởi vì người ta tin rằng ác quỷ là các thiên thần sa ngã (sa ngã ở đây ám chỉ những tạo vật tước bỏ thánh ân và tách rời khỏi sự hằng sống của Thiên Chúa, nhưng vẫn sống nhờ bấu víu việc thờ ngẫu tượng lưu truyền trong nhân loại - sách Matthew 12:43-45). Củng cố giả thuyết này là hình ảnh các ngư dân săn lùng ráo riết những ảo ảnh trên tường nhưng chưa bao giờ nắm bắt hay giữ được chúng, tượng trưng cho những muộn phiền của con người bỏ cả đời đi tìm chân lý nhưng không thỏa mãn được cơn đói khát về mặt tâm linh. Những ngọn giáo sắc nhọn phóng ra gắn liền với dây thừng, ẩn dụ cho linh hồn con người (cả ý chí và lương tâm) khi hướng về thế giới xung quanh vẫn nỗ lực giữ lại tâm hồn và bản sắc của riêng mình khỏi những phù du như nhục dục, khoái lạc, sợ hãi, đồi bại, nghiện ngập, mê tín, sùng bái ngẫu tượng…
Ngược lại, hình ảnh con cá trong nhà thờ Gothic lại đầy màu sắc rực rỡ, còn cô gái khi đứng trước sự hiện diện của nó cũng tỏa ra vầng hào quang. Trong khi bóng những con cá Vây thùy tượng trưng cho những mục đích xấu xa và mưu cầu phù du dẫn đến hủy hoại con người, thì con cá đầy màu sắc lại đại diện cho Thân thể của Đấng Christ - được sống, lớn lên, phát triển, thích nghi và tồn tại vững vàng.
Nước
Nước là một biểu tượng cơ bản của Thần học hiện diện một cách tinh tế trong suốt chiều dài phim. Ở đầu anime, Thiên Chúa giáng thế xuống một “đại dương”, mặt nước bắt đầu gợn sóng và lan tỏa khắp nơi, ẩn dụ cho sự khởi đầu của tạo hóa. Đó là nơi Chúa Giêsu (nhân vật người đàn ông tóc trắng) được gửi đến để hoàn thiện tạo vật và khuyến khích chúng ca ngợi Thiên Chúa bằng cách cư ngụ trong tâm hồn con người (theo sách Isaiah 55:11). Nước có thể là tượng trưng cho Thần nói chung và Chúa Thánh Thần nói riêng. Ban đầu, nhân vật cô gái hứng một ít nước và cất giữ trong những chiếc bình. Trước đó có một khoảnh khắc điềm báo đầu phim, cảnh cô gái đăm chiêu nhìn xuống mặt hồ, cô tưởng tượng thấy hình ảnh chính mình đắm chìm trong làn nước (trước lúc người đàn ông xuất hiện). Đến cuối phim, nước tràn ngập khắp mọi nơi và cô gái bị nhấn chìm trong khi đuổi theo người đàn ông. Điều này tượng trưng cho bí tích Rửa tội bằng nước thánh để sống theo chân lí của Chúa Giêsu.
Con thuyền khổng lồ
Khi bước vào bộ phim, chúng ta nhìn thấy bóng dáng của một con thuyền lớn mà có vẻ như cô bé thường hay đến. Đến đoạn twist cuối cùng, chúng ta lại nhìn thấy con thuyền ấy một lần nữa trong cảnh lia máy quay ra xa từ từ. Đây cũng là một ví dụ khác của Chủ Nghĩa Hình Tượng trong Thần Học về huyền thoại con thuyền Noah. Bất kể các chi tiết lịch sử đằng sau thì trong đây nó được xem là một dụ ngôn. Có lẽ Oshii đã mượn ý tưởng từ Thư thứ nhất của Thánh Phêrô Tông đồ 3:20-22 miêu tả thời khắc cứu độ khi con thuyền gìn giữ linh hồn con người (gồm cả ý chí và lương tâm) trôi nổi giữa “trận lụt” tâm linh trong bí tích Rửa Tội. Trong giây phút này, Chúa bảo vệ và gội rửa tâm trí con người khỏi sự cám dỗ của quỷ.
Trong cảnh cuối cùng góc quay lia ra xa dần, chúng ta nhìn thấy một con thuyền khổng lồ tượng trưng cho sự cứu độ của Chúa Kitô ở quy mô lớn hơn. Tất cả “tàn dư” của linh hồn con người sẽ được bảo tồn qua Ngày Phán Xét Cuối Cùng bằng cách hiến thân mình cho Thiên Chúa thông qua Chúa Giêsu. Nhưng không chỉ riêng “tàn dư” linh hồn con người mà còn dư âm toàn bộ vũ trụ đều được phán xét. Ý tưởng này có lẽ bắt nguồn từ những gì thánh Phaolô Tông đồ miêu tả về mục đích tối thượng của sự tồn tại trong Thư gửi tín hữu La Mã 8:18-27.
Chim bồ câu
Dựa theo cách hiểu thứ hai ở trên, nếu như con thuyền khổng lồ biểu tượng cho Chúa Giêsu bảo tồn những tàn dư linh hồn con người (và cả dư âm của vũ trụ, thông qua đó Chúa sẽ tạo nên một kì công bí ẩn của Ngài đó là bí tích hòa giải - Thư gửi các tính hữu La Mã 8:18-27), thì chim bồ câu tượng trưng cho tất cả linh hồn loài người. Họ được Chúa ban cho hình hài con người, nhưng sự tự do ý chí và bản chất đầy tội lỗi đã khiến con người xa cách Ngài bởi những sai phạm của mình. Theo những gì bộ phim ẩn dụ, hình ảnh những những con chim lạc đàn quên đi nguồn cội của mình, chết mòn và hóa đá tượng trưng cho việc cắt đứt liên kết của một con người khỏi Cuộc Sống Vĩnh Hằng trong Chúa. Trong đoạn hội thoại dài nhất phim, nhân vật người đàn ông kể một câu chuyện biến thể trong chương 8 sách Sáng Thế. Đó là một con chim quên mất nó đến từ đâu và có lẽ đã chết đâu đó trong làn nước. Sau đó, anh ta so sánh chú chim đãng trí này với nhân loại (trong đó bao gồm cả chính bản thân anh, “con của Thiên Chúa”). Không lâu sau, hai người bọn họ tìm thấy xác con chim hóa thạch trên mặt đất, tượng trưng cho “sự chết của đức tin” vì con người đã rời bỏ Chúa (thư gửi giáo hội Ê-phê-sô 2:1-3 i.e). Một chi tiết nữa là cô gái khẳng định chắc chắn rằng quả trứng của cô có một con chim non đang sống và lớn lên bên trong, nhưng người đàn ông lại nghi ngờ điều đó. Khi bộ phim tiếp diễn, chúng ta biết rằng việc cô có con chim chỉ đúng một nửa. Hiện tại quả trứng chỉ là hạt giống mang mầm cứu độ được gieo vào lòng cô, nó chỉ thật sự biến thành chim khi được Chúa Giêsu ban phép lành. Như vậy, chim chóc tượng trưng cho linh hồn con người được Thiên Chúa tạo ra (hình ảnh chim bồ câu bay ra khỏi con thuyền ở đầu phim), nhưng bị vấy bẩn bởi tội lỗi (con chim quên đi Thiên Chúa và chết hóa thành đá). Sau đó, họ được hòa giải với Thiên Chúa nhờ Chúa Giêsu (người đàn ông dùng cây thánh giá để “gặt hái” những hạt giống đã gieo, và sau đó cây cải khổng lồ vươn cao nâng niu những quả trứng)
Cô gái
Cô bé đại diện cho những người vẫn còn non nớt về mặt tâm linh. Cũng có thể đó thực sự là một đứa trẻ, bởi vì khi xuất hiện trên con mắt Thiên Chúa thì cô gái vẫn mang ngoại hình trẻ thơ không giống như những bức tượng khác. Cô ôm quả trứng trông như đang mang thai. Dựa theo những phân tích ở trên thì điều đó tượng trưng cho việc những hạt giống phúc âm được gieo cấy trong con người, bám rễ vào sâu tâm hồn họ, để rồi “sinh nở” đơm hoa kết trái “nhiều lần những gì đã gieo”. Và sau đó chính tay Thiên Chúa sẽ gặt hái họ về với Ngài (sách Matthew 13:23). Cô gái gào khóc không phải vì quả trứng bị vỡ, mà vì bên trong không có con chim nào cả, chứng tỏ cô đã ấp ủ lòng tin ngây thơ mù quáng. Người đàn ông luôn nhắc nhở về hiện thực rằng hơi thở cô nghe thấy trong quả trứng thực chất là của chính cô, tiếng vỗ cánh cũng chỉ là tiếng gió thổi, nhưng cô gái không lắng nghe. Anh ta được gửi đến để thử thách lòng tin của cô gái, đập vỡ quả trứng để cô giác ngộ, kết quả sau đó cô gái rơi xuống nước trong hình dáng một người phụ nữ, ẩn dụ cho sự trưởng thành về mặt tâm linh. Trong nhạc phim, Track 13 ứng với cảnh này có tên là
Kết luận
Chúng ta có thể hiểu anime này theo nhiều hướng khác nhau dựa trên các dụ ngôn, vậy nên cách nhìn về chủ đề chính của bộ phim ở trên chỉ là phân tích chủ quan của người viết. Một điểm đáng chú ý là phim Angel’s Egg không được phổ biến rộng rãi trong cộng đồng fan anime kể từ ngày phát hành. Có lẽ vì Angel’s Egg mang đậm tính chất tâm linh huyền bí và nó đòi hỏi người xem phải có một sự am hiểu về những câu truyện dụ ngôn trong Thần Học Kito Giáo. Chính vì vậy nó thực sự làm khó những khán giả bình thường.
Người dịch: Maki Superbia
Nguồn: Nihon Cine Art
*Mọi trích dẫn từ blog này xin vui lòng ghi chú nguồn và link bài gốc đi kèm: Toptenhazy
