Trong truyện cổ tích, hình ảnh ông Bụt được sáng tạo
ra mang niềm tin của nhân dân lao động về ở hiền gặp lành, ước mơ thay đổi cuộc
đời trong hiện thực khó khăn. Còn trong điện ảnh, việc dùng sự kiện hoặc nhân
vật bên ngoài để giải quyết các vấn đề nan giải trong kịch bản lại là điều khó
chấp nhận mà chúng ta gọi chung là Deus ex Machina. Lật lại câu chuyện, giả sử
Bụt không xuất hiện thì anh Khoai sẽ như thế nào? Nếu chỉ việc ngồi khóc và có
người đến giúp thì quá trình khán giả theo dõi anh ta trải qua bao khó nhọc tìm
kiếm cây tre trở nên vô nghĩa. Anh ta chả cần làm gì mà vấn đề vẫn được giải
quyết. Ông Bụt cũng có thể xuất hiện ngay từ đầu để giúp và như vậy câu chuyện
chả còn gì để kể, không đi đến đâu cả. Đó là lí do tại sao Deus Ex Machina là
một trong những giải pháp tối kị trong sáng tác. Trong bài viết dưới đây, hãy
cùng TopTenHazy tìm hiểu về chủ đề thú vị này nhé.
*Lưu ý: Bài viết tiết lộ nội dung nhiều bộ phim, bạn
nên cân nhắc trước khi đọc.
Deus ex Machina là gì?
Deus ex Machina là một công cụ để biểu diễn trên sân
khấu cổ đại
Thuật ngữ tiếng Latinh Deus ex Machina ['deʊs ɛks 'ma:kɪna:]
có nguồn gốc từ các vở kịch Hy Lạp cổ đại. Nghĩa đen của nó là "vị thần
đến từ cỗ máy" nhằm ám chỉ một loại cần trục (machina) được dựng sau sân
khấu để nâng các diễn viên đóng vai các vị thần (deus). Nó thường được dùng vào
khoảng gần cuối vở diễn, khi nhân vật thần thánh xuất hiện phân xử các vấn đề
và kết thúc câu chuyện. Theo cách hiểu ngày nay, Deus ex Machina là một cụm từ
thường được sử dụng trong văn học hoặc điện ảnh. Đó là cách giải quyết các vấn
đề nan giải trong tác phẩm bằng sự can thiệp của một yếu tố bất ngờ từ bên
ngoài, có thể là một nhân vật mới, sự kiện đột ngột hoặc một năng lực ngoài
mong đợi.
Ví dụ trong Initial D, Takumi đang
ở thế bất lợi trong cuộc đua xe với Tachi. Bỗng nhiên có một con mèo băng qua
đường ngay đầu xe khiến Tachi lúng túng mất tay lái trong giây lát. Lợi dụng sơ
hở đó, Takumi đã vượt lên về đích trước. Ở đây con mèo chính là Deus ex
Machina. Trường hợp khác là Dragon ball Z khi Frieza đến phá hủy Trái Đất. Mọi
người đều sợ hãi vì người duy nhất có cơ hội đánh bại hắn là Goku lại không có
mặt ở đó. Thế nhưng một chàng trai trẻ tự dưng xuất hiện đã xử lí hắn chỉ trong
vài nhát, sau này chúng ta biết đó là Trunks. Deus ex Machina được dùng tương
đối nhiều trong thể loại shounen. Điển hình nhất là các tác giả thường có xu
hướng buff vai phản diện hơi quá tay, nhân vật chính khó lòng đánh thắng. Trong
tình thế bí bách, cách dễ dàng nhất là thêm vào một nhân vật mới từ trên trời
rơi xuống giải quyết hộ, hoặc chế ra một năng lực khủng khiếp nào đó không ai
cần biết để hóa giải vấn đề.
Tuy nhiên không phải tình huống
nào tương tự như trên cũng được xem là Deus ex Machina mà thường có những đặc
điểm sau:
1. Deus ex Machina phải là giải pháp cho vấn đề
Những tinh cầu ánh sáng - một yếu
tố siêu nhiên được đưa vào Clannad
Điều này có nghĩa là Deus ex
Machia sẽ luôn xuất hiện đúng lúc khi có vướng mắc và phải tác động vào cốt
truyện theo chiều hướng tốt đẹp. Nó có thể không có mặt khi xây dựng và phát
triển tình tiết, nhưng sẽ luôn được dùng để giải quyết vấn đề. Nó phân biệt với
Diabolus ex Machina là sự kiện làm tình hình tệ đi. Ví dụ trong Clannad: Afterstory, cả Nagisa và Ushio đều ra đi để lại Tomoya một mình đau khổ. Thế nhưng đến
hai tập cuối, điều ước của anh thành sự thật, thời gian quay ngược trở lại và
không ai chết cả. Tất cả là nhờ những tinh cầu ánh sáng. Chúng xuất hiện từ đầu
anime, tiếc là được miêu tả chưa rõ nét như visual novel, vậy nên tạo cảm giác
đó là ý tưởng được tạo ra nhằm một mục đích duy nhất là giúp Nagisa sống lại. Trong
hoàn cảnh trên thì Tomoya đã hoàn toàn bất lực, anh không thể tự mình cứu sống
Nagisa và Ushio mà cần phải có một phép màu. Và những tinh cầu chính là giải
pháp đưa Clannad ra khỏi bad ending. Chưa hoàn toàn chính xác nhưng có thể xem đó
là một dạng Deus ex Machina.
2. Deus ex Machina xuất hiện đột ngột, bất ngờ, không lường trước được
Yusuke lên Berserk mode nhờ vua
quỷ Raizen
Những yếu tố này xuất hiện một cách
không tự nhiên trong tác phẩm, nằm ngoài dự đoán của người xem. Nó cũng có thể
có mặt từ trước nhưng ảnh hưởng rất nhỏ trong câu chuyện. Đơn cử trong Yu Yu Hakusho, vai phản diện Seisui được xây dựng vô cùng mạnh ở một cấp độ áp đảo. Dù
làm đủ mọi cách nhưng Yusuke không làm hắn hề hấn gì và còn nhiều lần bị đánh thập
tử nhất sinh. Thế nhưng một vua quỷ bất ngờ từ đâu chui ra mượn thân xác của
Yusuke và đánh bại Sensui rất gọn lẹ. Câu chuyện còn có ý nghĩa gì nếu nhân vật
chính không tự thân trừng trị cái ác, mà còn may mắn thoát chết nhờ yếu tố bên
ngoài. Khán giả sẽ dễ chấp nhận hơn nếu biết vua quỷ là ai từ trước, không phải
đột nhiên xuất hiện giữa chừng và giành hết công lao của nam chính. Sao hắn
không xuất hiện từ sớm mà đợi đúng lúc Yusuke sắp chết mới ra mặt. Cách giải
thích tốt nhất có lẽ là tác giả đang ăn bí, không nghĩ ra được cách nào hơn để
tiêu diệt tên phản diện.
3. Deus ex Machina được dùng trong tình huống vô vọng, gần như không thể giải quyết được
Mai-hime đã trảm gần như toàn bộ dàn
nhân vật
Nếu vấn đề vẫn còn có thể xử lí bằng
các phương pháp thông thường thì đó không phải là Deus ex Machina. Nó phải là
yếu tố xuất hiện đúng lúc câu chuyện đi vào ngõ cụt, tình thế bí bách, các nhân
vật không biết làm gì để hóa giải vấn đề. Dễ thấy như trong Mai-hime, các cô
gái bắt buộc phải chiến đấu với nhau cho đến khi còn lại một người duy nhất.
Nếu thua thì người thân yêu nhất của cô ta sẽ phải chết. Anime là một tấn bi
kịch với vô vàn thương vong. Người chết không thể sống lại, đó là một kiểu tình
huống vô vọng. Tuy vậy Mai-hime đã phạm vào Deus ex Machina khi hồi sinh toàn
bộ những người đã chết trong vòng một nốt nhạc mà không có lời giải thích xác
đáng. Nỗi tiếc thương đồng cảm của chúng ta đối với các nhân vật khi họ hi sinh
trở nên vô ích. Cảm xúc căng thẳng, hồi hộp từng có khi theo dõi các trận chiến
sinh tử cũng mất đi. Khán giả có cảm giác như bị lừa dối.
4. Deus ex Machina là yếu tố bên ngoài, không phụ thuộc vào ý chí nhân vật
Một trong những cái chết nực cười
nhất trong anime
Điều này được giải thích là Deus
ex Machina xuất phát từ thế lực ngoài cuộc, không liên quan hoặc có tác động
rất nhỏ đến nhân vật và mạch truyện cố định từ trước. Hơn nữa xác suất để xảy
ra sự kiện này cực kì thấp. Trong một tập của Allison to Lillia, nhân vật phản
diện bắt cóc cô công chúa lên sân thượng của tòa nhà chọc trời. Sau một hồi
giằng co, người hùng cũng cướp lại được nàng. Vấn đề là một cơn gió mạnh thổi
tới, tên phản diện không giữ được thăng bằng và rơi xuống tòa nhà. Sau tất cả
thì cái ác nên được trừng trị thích đáng nhưng bằng cách nào mới là điều đáng
bàn. Tại sao là một cơn gió? Không thiếu cách để kết liễu nhân vật phản diện,
thậm chí để hắn ta tự sẩy chân ngã xuống còn dễ chấp nhận hơn so với bị gió
thổi. Anime phó thác giải quyết vấn đề cho thời tiết. Nó là yếu tố ngẫu nhiên
bên ngoài, không phải do chủ đích của nhân vật. Đây là một Deus ex Machina tệ
hại.
Tại sao không nên dùng Deus ex Machina?
Emma Coats từng phát biểu về 22
quy tắc kể chuyện của Pixar như sau: "Coincidences to get characters into
trouble are great; coincidences to get them out of it are cheating" (Tạm
dịch: Trùng hợp ngẫu nhiên để khiến nhân vật gặp rắc rối thì tốt, còn trùng hợp
ngẫu nhiên để gỡ rối thì là lừa gạt). Deus ex Machina giúp cho Yugi (Yu-gi-oh) luôn
thắng mà ít ai cảm thấy khâm phục, bởi vì cậu ta không tự giải quyết vấn đề của
mình mà trông chờ vào may mắn. Nhiều khi bạn sẽ thấy tội nghiệp đối thủ vì công
sức tính toán, nỗ lực của họ đã trở thành công cốc trước một nhân vật hack plot.
Deus ex Machina giúp Kirito và Asuna không chết sau khi thua trận trong Sword
art online, trong khi những người khác thì tác giả không hề nương tay. Nó tạo
ra sự ưu ái khiên cưỡng cho các nhân vật chính. Deus ex Machina là biện pháp
nên được cân nhắc cuối cùng khi sáng tạo nghệ thuật bởi những lí do sau:
1. Deus ex Machina làm mất tính tự nhiên, hợp lí, chân thật của câu chuyện, tạo ra lỗ hổng
Bản chất của Deus ex Machina
không phải là một sự kiện vô lí mà chỉ là trùng hợp ngẫu nhiên. Nhưng nó có thể
tạo ra sự vô lí cho các sự kiện khác trong tác phẩm. Sự trùng hợp hoàn toàn có
thể xảy ra trên thực tế, tuy vậy khả năng đó cực kì thấp. Vì vậy Deus ex
Machina thường khiến cho mạch truyện gượng gạo, thiếu tự nhiên trôi chảy hoặc
thậm chí tạo ra lỗ hổng. Ví dụ anime Galilei Donna chứa rất nhiều Deus ex
Machina làm cho cốt truyện lỏng lẻo. Các sự kiện trong cuộc hành trình của ba
chị em không hề được dùng đến và trở nên vô nghĩa. Bạn chỉ cần xem tập đầu và
cuối, bỏ qua 9 tập giữa mà không vấn đề gì. Hay trong Video girl Ai, tính logic
Sci-fi đã bị coi nhẹ khi Youta đến được thế giới trong video và cứu Ai một cách
kì diệu. Deus ex Machina cũng được dùng trong Kyoukai no Kanata, đưa Mirai quay
trở lại thế giới thật và các nhà làm phim bỏ ngỏ lời giải thích, để cho khán
giả đoán già đoán non.
Chiến thắng của Gon đã phải trả
giá bằng mạng sống nếu không có Alluka
Deus ex Machina là một tác nhân
hiếm gặp, không tự nhiên nên tác giả thường có xu hướng tổ lái, ép sự kiện này
vừa vặn với câu chuyện. Ví dụ Yoshihiro Togashi thường không đi theo các cách giải
quyết thông thường (buff niềm tin, thông não…) mà tìm tòi giải pháp mới. Đôi
khi điều này dẫn tới Deus ex Machina mà điển hình là nhân vật Alluka (Hunter x
Hunter). Sau trận chiến với Neferpitou, Gon rơi vào trạng thái cận tử và gần
như không có cơ hội hồi phục. Vì vậy bản chất của việc đưa Alluka vào câu
chuyện là nhằm mục đích chữa trị cho Gon. Một nhân vật bất ngờ xuất hiện và có
năng lực ban điều ước ảo diệu thì khó chấp nhận. Vậy Togashi đã hợp lí hóa nhân
vật này như thế nào? Ông đưa ra những dấu hiệu cho sự tồn tại của Alluka từ
trước. Chúng ta đã biết Killua có một người em nên Deus ex Machina đã giảm đi
tính bất ngờ. Tiếp đó ông giới hạn năng lực của Alluka, vạch ra hàng loạt quy
tắc của những điều ước để tránh biến em nó thành thánh thần. Và rồi ông chú
trọng khai thác quá khứ và nội tâm nhân vật này, làm lu mờ đi, ém đi vai trò
Deus ex Machina của Alluka trong tác phẩm, không phải một nhân vật đến rồi đi
trong chốc lát chỉ để cứu show. Như vậy, những hành động trên đều là lái plot
nhằm cái đích sau cùng là cứu Gon. Dù nó vẫn thiếu tự nhiên nhưng dễ chấp nhận
hơn Deus ex Machina lộ liễu thông thường.
2. Deus ex Machina tạo ra kết thúc cụt lủn, gây hụt hẫng, chưng hửng
Cảm xúc của bạn như thế nào khi
khóc thương hết nước mắt cho nhân vật đã chết nhưng hóa ra anh ta không bị làm
sao cả, sống dậy như chưa có gì? Biểu hiện của bạn như thể nào khi háo hức
trông đợi một trận đánh hùng hồn để rồi kẻ ác chết bởi một lí do vớ vẩn? Cảm
giác của bạn ra sao khi nhìn nhân vật trải qua những điều khủng khiếp nhất và bùm,
tất cả chỉ là mơ? Deus ex Machina là cách giải quyết vấn đề nằm ngoài dự đoán,
trái với kì vọng của khán giả, vì vậy cảm giác hụt hẫng khi xem là điều dễ
hiểu. Ví dụ trong Yuki Yuna is a hero, các cô gái đều bị thương tật do chiến
đấu ở thế giới khác. Người bị chột, người bị câm, người phải ngồi xe lăn và
thậm chí sống thực vật. Bi kịch được đẩy lên đến đỉnh điểm khiến người xem hết
sức xót xa. Vậy nhưng đến cuối thì một phép màu thần kì nào đó khiến họ lành
lặn trở lại. Khán giả ngơ ngác không hiểu tại sao và cảm thấy chưng hửng, vì cứ
nghĩ rằng các nhân vật không thể hồi phục và chấp nhận sự thật đó rồi. Chúng ta
cũng rất cảm thông cho họ trước đây, nhưng giờ tình cảm đó trở nên không cần
thiết.
Nhìn ghê gớm thế thôi chứ chết vì
trúng độc
Deus ex Machina là một giải pháp
cụt lủn, khó thỏa mãn được người xem. Cụ thể như trong Parasyte, Shinichi đã
thắng được Gotou nhờ vết đâm của thanh sắt độc nhặt được từ bãi rác. Khán giả có
thể hiểu dụng ý của tác giả về môi trường xung quanh vật này, nhưng cảm giác mất
hứng vẫn khó tránh khỏi. Họ muốn thấy một trận đánh mãnh liệt, khôn ngoan. Họ
muốn thấy một chiến thắng thuyết phục bằng trí tuệ, sức mạnh của bản thân nhân
vật. Họ từng rất phấn chấn, hồi hộp lo sợ cho số phận của Shinichi và tò mò anh
sẽ dùng cách nào để sống sót. Và rồi đùng một cái, anh thắng nhờ vận may. Trận
chiến dông dài trước đó được giải quyết một cách chóng vánh, hụt hẫng. Giả sử
anh ta tự nghĩ ra cách đi tìm thanh sắt có độc thay vì vô tình nhặt được nó,
thì đây sẽ không còn là Deus ex Machina và khán giả dễ chấp nhận hơn. Dù sao đi
nữa thì Parasyte đã có thể làm tốt hơn.
3. Deus ex Machina thể hiện sự hời hợt, lười biếng, thiếu sáng tạo của tác giả
Deus ex Machina luôn tạo ra happy
ending, dẫu thế người xem cũng khó lòng mỉm cười mãn nguyện bởi con đường đi
đến cái happy ending ấy quá dễ dàng, thuận tiện. Nó là dấu hiệu cho thấy tác
giả đã không kiểm soát được các âm mưu của mình, để nó đi vào bế tắc và buộc
phải giải tỏa bằng Deus ex Machina. Trong một bộ phim có rất nhiều nhân vật, ai
cũng có hoàn cảnh, lí lẽ riêng, mục đich khác nhau. Không có chuyện ai cũng
đúng, công lí của ai cũng thắng thế, không có cách nào có thể làm thỏa mãn tất
cả mọi người cùng một lúc. Vậy thì làm sao để giải quyết? Rất đơn giản, thêm
vào một người hoặc sự kiện nào đó để sắp đặt mọi thứ, tháo bỏ hết khúc mắc và
xử lí sạch sẽ toàn bộ vấn đề. Cứ sắp thua đến nơi lại phản dame. Cứ bí ý tưởng đã
có Deus ex Machina. Nó cho thấy khâu kịch bản hời hợt, nhạt nhẽo. Tác giả thiếu
chủ động, sáng tạo trong việc suy nghĩ, tìm tòi giải quyết vấn đề.
Nắm tay nhau chờ chết cơ mà không
chết được đâu, vì họ là nhân vật chính
Deus ex Machina khiến cho happy
ending trở nên tầm thường bởi vì cái giá có được nó quá rẻ. Nhân vật đâu cần cố
gắng gì mà vấn đề vẫn được giải quyết. Ví dụ trong Fairy Tail, các thành viên
trong hội mắc kẹt trên đảo Sirius và bị Acnologia tấn công. Họ bất lực trước
sức mạnh của rồng và đứng thành vòng tròn nguyện chết cùng nhau. Ngay lúc ấy
Mavis bỗng dưng xuất hiện cứu cả hòn đảo. Mavis có khác nào ông Bụt luôn có mặt
đúng lúc cần. Hay như trong Naruto, việc hồi sinh người chết cứ như lẽ tự
nhiên. Nagato đã giết bao nhiêu cư dân làng Lá để rồi hồi sinh lại toàn bộ như
chưa có gì. Tương tự như thế trong Nanatsu no Taizai, Hawk sống lại nhờ Elizabeth
tự dưng bộc phát sức mạnh. Còn trong Pokemon thì nước mắt của Pikachu và các
con thú khác đã cứu sống Satoshi sau khi bị hóa đá. Cứ như vậy, vấn đề sinh tử
bị xem nhẹ và trở nên nhàm chán. Khán giả không còn thấy hấp dẫn vì biết trước
tác giả không dễ dàng để ai chết cả. Họ không cần truyện cổ tích thiếu nhi mà muốn
một tác phẩm được đầu tư chất xám.
Tóm lại, Deus ex Machina không
được khuyến khích bằng giá nào. Nó biến anime trở nên dễ dãi, rập khuôn, thiếu
coi trọng người xem. Người ta ít khi tin tưởng vào phép màu, vào khả năng một
phần nghìn xảy ra may mắn nào đó để cứu vãn nhân vật. Cái hên đấy có thể giúp
cho anh ta trong một vài khoảnh khắc nhất định, nhưng nó giải quyết được những
việc to lớn, đảo ngược cục diện thì lại là chuyện khác. Chiến thắng bằng cách
này không thể thuyết phục được người xem. Họ không thích sự đơn giản, thuận lợi
vì nó làm mất đi ý nghĩa của sự đấu tranh. Họ muốn thấy nhân vật tự lực cánh
sinh, bởi kết quả đạt được bằng sự cố gắng luôn đem lại thỏa mãn và có giá trị
hơn rất nhiều. Trong sáng tạo nghệ thuật, Deus ex Machina còn thường xuyên bị chỉ
trích vì thiếu tính thẩm mĩ và thực tế.
Deus ex Machina có hoàn toàn xấu?
Câu trả lời là không. Việc gì
cũng có hai mặt của nó, Deus ex Machina có thể trở thành nét độc đáo của tác
phẩm nếu biết cách vận dụng hợp lí. Bản thân Deus ex Machina là một kiểu hack
plot, vì vậy nó trở nên hiệu quả trong anime comedy hoặc over the top, nơi
logic khoa học chả có nghĩa lí gì và khán giả thoải mái chấp nhận những cái sai
nhất, vớ vẩn nhất. Deus ex Machina xuất hiện đầy rẫy trong Tengen Toppa Gurren
Lagann, Gintama, Kill la kill, FLCL, Excel saga, Panty & Stocking with
Garterbelt, Detroit metal city… mà không ai cảm thấy khó chịu. Bạn có thể thấy
binh đoàn Lagann quẩy khắp vũ trụ, cứu cánh đúng lúc đúng chỗ chỉ nhờ Năng
lượng xoắn ốc. Hay trong Gintama, đang trong hoàn cảnh dầu sôi lửa bỏng bỗng một
nhân vật trời đánh xuất hiện thì sẽ bị các nhân vật khác phản pháo ngay:
"Thằng cha này ở đâu chui ra vậy?". Như vậy tính chất của thể loại comedy
khiến cho Deus ex Machina mất đi tính nghiêm trọng và trở nên hài hước.
Hai con tàu ở sát nhau nhưng lửa
chỉ phun trúng chỗ địch
Cụ thể hơn, thử phân tích
trong The irresponsible captain Tylor. Trong tập 13, con tàu Soyokaze bị truy
đuổi nên thuyền trưởng ra lệnh dịch chuyển không gian để chạy trốn. Hệ thống
định vị bị bắn hỏng nên anh ta cứ dịch chuyển bừa và cuối cùng đến gần một ngôi
sao lửa. Không may là địch bám sát nút và bao vây không còn lối thoát. Điều thú
vị là trọng lực của ngôi sao khiến hướng đạn bị lệch, không những thế còn phun
lửa trúng ngay quân địch, trong khi tàu ta ở gần đó không hề hấn gì. Deus ex
Machina ở đây tạo ra tiếng cười vì nhân vật quá may mắn đến mức khôi hài. Làm
gì có chuyện đánh trận chả suy tính gì, toàn bỏ chạy mà cũng thắng được. Thuyền
trưởng thì hèn nhát, ra quyết định rất ngu ngốc nhưng ăn may một cách vi diệu
không ngờ. Như vậy Deus ex Machina đã được dùng để nhấn mạnh sự phi lí, làm
anime trở nên vui nhộn và còn mang ý nghĩa trào phúng, châm biếm về chiến
tranh.
Ngọn gió thần kì cứu thím Hana
Một trường hợp khác là Tokyo
Godfathers. Trong đây có rất nhiều Deus ex Machina nhưng đều là sự sắp đặt có
chủ ý của đạo diễn. Đơn cử đoạn cao trào cuối phim, lúc Hana và đứa bé rơi
xuống tòa nhà tưởng sắp chết thì túm được dải băng rôn. Đúng lúc đó một cơn gió
mạnh thổi thốc lên làm dải băng bay lên như khinh khí cầu, đưa hai người tiếp
đất an toàn. Nghe rất vô lí nhưng người ta có thể bỏ qua logic ở đây, bởi anime
không có ý định xây dựng nghiêm chỉnh chi tiết này mà chỉ làm nền cho comedy.
Đứa bé là món quà của Thượng đế và cơn gió như sự chở che ưu ái của Người. Vì
vậy điều quan trọng không phải là họ sống sót bằng cách nào, mà là họ đã sống
và xứng đáng được sống dù bất cứ giá nào. Anime tô đậm sự lạc quan và khiến người
ta tin vào phép màu, vào những điều kì diệu xuất phát từ tấm lòng con người. Ở
đây, sự vô lí của Deus ex Machina lại chính là những phép màu, nó phục vụ cho ý nghĩa đằng sau câu
chuyện chứ không nhằm giải bí như cách sử dụng thông thường.
Những trường hợp kể trên đều
là Deus ex Machina được vận dụng tốt. Ngoài ra nếu không phải trong anime
comedy thì nó vẫn có thể chấp nhận được với một vài điều kiện. Như đã nói từ
trước, Deus ex machina có bốn đặc điểm cơ bản. Vậy chỉ cần giảm nhẹ một trong
bốn đặc điểm này thì tính chất Deus ex Machina sẽ mất đi, làm khán giả dễ hài
lòng hơn cho dù bản chất của nó vẫn là không tốt. Cụ thể như sau:
1. Deus ex Machina không phải là giải pháp cho vấn đề
Joseph nhử Kars đến
ngọn núi lửa
Deus ex Machina xuất hiện
tương đối nhiều trong Jojo's Bizarre Adventure nhưng ít khi bị khán giả phàn
nàn. Lí do vì nó chỉ được sử dụng trong những hoàn cảnh lẻ tẻ, xử lí các chi
tiết nhỏ chứ không phải nhân tố chính tháo gỡ vấn đề. Trong trận đánh với Kars,
Joseph lái bay bay cảm tử với ý định đâm hắn vào ngọn núi lửa. Điều đó
có nghĩa là anh ta cũng sẽ chết theo. Bỗng Von Stroheim từ đâu xuất hiện
và cứu cậu khi máy bay rơi. Như vậy hành động này chỉ giải quyết được việc
Joseph không chết chứ không ảnh hưởng đến cục diện trận đánh giữa Joseph và
Kars. Stroheim chỉ góp phần nhỏ làm nên chiến thắng chứ không quyết định chiến thắng.
Anh ta không giải quyết toàn bộ vấn đề, dù có đến kịp thời hay không thì Kars
vẫn bị đánh bại.
2. Deus ex Machina xuất hiện tự nhiên, không đột ngột bất ngờ
Madoka lên chức God
Cái kết của Mahou shoujo
Madoka magica có thể xem là một Deus ex Machina ẩn. Để cứu bạn bè, Madoka đã
lựa chọn một ước muốn khá "tham", hóa giải sạch sẽ toàn bộ bi kịch
của các pháp sư trong quá khứ và tương lai. Mọi mâu thuẫn trong 12 tập phim đã
được giải quyết chỉ nhờ một điều ước. Tuy nhiên khán giả có thể chấp nhận nó
bởi vì họ không cảm thấy bất ngờ, hụt hẫng. Lựa chọn này có thể phần nào đoán
ra và thậm chí Kyubey cũng từng gợi ý cho Madoka từ trước. Điều ước phép thuật
không phải yếu tố xuất hiện đột ngột từ trên trời rơi xuống mà do giao kết với
Kyubey, nó đã trở thành một phần câu chuyện từ những tập đầu tiên.
3. Deus ex Machina được dùng khi plot gặp khó khăn nhưng chưa bế tắc
Nên đeo đồng hồ vì biết đâu nó
là cứu tinh của bạn một ngày nào đó
Nếu câu chuyện đang gặp vướng
mắc mà vẫn có thể giải quyết được bằng các phương thức thông thường, thì Deus ex
Machina xuất hiện ở đây chỉ là trùng hợp ngẫu nhiên, không có ý nghĩa quan
trọng. Nhiều tình huống thường thấy là một nhân vật bị đâm hoặc bị bắn nhưng vẫn không sao
cả. Lí do là vì có cái đồng hồ, cuốn sách hay cái gì đó tương tự trong người đỡ
hộ. Những vật này cứu sống chủ nhân trong gang tấc, chỉ cần lệch một tí là nguy
hiểm tính mạng ngay. Tuy vậy đây chỉ là may mắn tức thời, xuất hiện để giúp đỡ
nhân vật trong chốc lát mà không can dự mạnh mẽ vào cuộc chiến. Tác giả không
hề bí bách mà có thể dùng nhiều giải pháp khác thay thế. Nhân vật chưa rơi vào tình cảnh
ngặt nghèo đến mức phụ thuộc hoàn toàn vào chiếc đồng hồ. Nó không có ý nghĩa
xoay chuyển tình thế.
4. Deus ex Machina không phải thế lực ngoài cuộc mà nằm trong ý chí nhân vật
Cười làm màu thôi chứ hết điện
rồi
Một sự kiện có sự phụ thuộc
vào nhân vật thì đó chưa phải là Deus ex Machina. Ví dụ tập cuối của Boku no
hero Academia, All might gần như cạn kiệt sức mạnh sau trận đánh với Nomu, nếu đánh
tiếp với Tomura thì nắm chắc phần thua. Bỗng dưng những người trong học viện xông
vào vừa kịp lúc để cứu viện. Tuy vậy đây không được xem là Deus ex Machina bởi nó
nằm trong chủ ý của nhân vật. All might biết mình khó thắng được nên cố gắng
câu giờ trong khi chờ học viên kêu gọi người đến cứu. Anh ta đã chiến đấu với
Nomu hết mình trong khoảng thời gian đó, anh ta thắng nhờ câu giờ thành công
chứ không phải nhận được trợ giúp từ bên ngoài. Deus ex Machina ở đây không
phải là yếu tố ngoài cuộc nữa mà đã được nhân vật tính toán từ trước.
Lưu ý cuối cùng là Deus ex Machina không phải
plot twist. Dù cả hai đều đem lại sự bất ngờ ngạc nhiên nhưng nếu như plot
twist vượt ngoài mong đợi của khán giả, mang đến sự thích thú thì Deus ex
Machina lại có tác động theo chiều hướng tiêu cực. Bản chất của nó thường là
không tốt. Đôi khi chúng ta cũng nên cảm thông với các tác giả vì việc sáng tác
không hề dễ dàng, bí ý tưởng là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Song cách vận
dụng xử lí của họ mới chính là yếu tố quyết định một Deus ex Machina có xấu hay
không. Trên đây là tất cả, hi vọng bài viết đã đem lại nhiều thông tin hữu ích
cho bạn đọc.
Người viết: Hazy Nguyen
*Mọi trích dẫn từ blog
này xin vui lòng ghi rõ nguồn: http://toptenhazy.blogspot.com
